Muhip Özyiğit konusu ilk kez Türk Armatörleri Tarihi başlıklı 7 cilt olan belge eserimin II.Cildinde yayınlanmıştır.

Bazı konular vardır ki, Akademisyenlerin eserlerinde, doktora tezlerinde tanık olabilirsiniz. Defalarca kaynak gösterilerek başka konular içinde daha kapsamlı çalışmalar adına bilgiler verilmiştir. Fakat bazı konular ve çalışmalar vardır ki, bunları hiçbir yerde bulamazsınız. Muhip Özyiğit konusu da, fotoğrafları da böyle idi. Ben aylarca denecek kadar Tyne Built Ships, Clyde built ships, Tees Built Ships, Sunderland Built Ships gibi muhteşem İngiliz deniz ticareti arşivlerini tarayarak farkına vardığım Muhip Özyiğit ismi üzerinden hareket ederek, Bağdat Caddesi çevresinde büyük kızı Bilon Gürayman Hanımefendi’ye ulaşabildim. Defalarca sohbetlerimiz oldu; bana albümlerini emanet ettiler. Ve Deniz Ticaret Odası’nca neşredilen o benzersiz belge eserim Türk Armatörleri Tarihi’nin II. Cildinde yayınlandı. 

Muhip Özyiğit, aynı zamanda  Avni Nuri Meserretçioğlu ile de aynı tarihlerde Londra’da idi. Beraber çekilmiş fotoğrafları da Muhip Özyiğit Bey’in  titizlikle korunan aile albümlerinde ortaya çıktı. Bunu da yayınladım.

Bu nedenle daha önce de yayınlanmış olan bu makalemi Yüksek Denizcilik Okulu kökenli değerli bir ailemizin yayını olan Denizhaber.com sekmesine, yeniden ve ibret alınması dileğiyle gönderiyorum.

Bu gerçek öykünün dünyada bir başka benzeri yoktur.

Armatör olmak aklında bile değildi. O bir zeytin ve zeytinyağı uzmanıydı. Londra’ya eğitime gönderilmişti. Birgün Londra’da Büyükelçi çağırdı; “Size Hükümet adına üç genel yük gemisi alacağız.” dedi. Şaşırmış kalmıştı...

Benzersiz nükteler içeren bu armatörlük konusunu çalışmalarım sırasında ben tespit ettim. Aileye ait tüm belgeleri, fotoğrafları itina ile muhafaza eden Bilon Güreyman Hanım’a ve Zehra Kundak Hanım’a teşekkür ederim.

Osmanlı’nın Midilli Adası’nda ailece çok geniş zeytinlikleri vardı…Tanınmış zeytinci idiler.
Mübadele sonucu Ayvalık’a yerleştiler.

Devlet istedi; Farkında bile olmadan 3 genel yük gemisinin armatörü yapıldı.
Gemileri hiç görmedi…

Emekli olmuştu ve İzmir’de yaşıyordu.

Birgün eşi hanımefendi; “Bir Bey sizi ziyarete geldi” dedi.

Buyur ettiler!

Kendini tanıttı; “Denizcilik Bankası Hukuk Müşaviri.”

Konuyu anlattı.

Muhip Özyiğit dinledikçe şaşırdı ve gülmeye başladı.
Hukuk Müşaviri çantasından bir evrak uzattı ve;

-Beyefendi lütfen okuyunuz. Mümkün ise imzalayınız! dedi.

Muhip Özyiğit Londra’da iken kendisinden istenilen görev nedeniyle devlete ait Sosyete Şilep T.A.Ş. adına üç gemi alındığını, fakat bunca sene sonrasında hâlâ bu gemilerin armatörü olarak göründüğünü fark ettikçe, hayretten hayrete girdi ve aldı bir gülme…

21 Nisan 1938 tarihinde kurulmuş olan Sosyete Şilep T.A.Ş., zeytin ve zeytinyağı uzmanı Muhip Özyiğit’in adını kullanarak İngiltere’den 3 adet şilep almış ve şileplere Demir, Bakır ve Krom isimleri verilmiştir. Şileplerden Bakır 1921 yapımı ve 4584 groston, Demir 1925 yapımı ve 3709 groston ve 1927 yapımı olan Krom ise 3358 grostonluktur. Devlet siyaseti açısından Nazi Almanya’sına ters düşmemek için böyle bir çözüm bulmuşlardı.Şileplerden “Demir” ilk seferini 8 Nisan 1938 tarihinde Cardiff’ten kömür yükleyerek Venedik’e yapmıştır. 1963 yılında hurdaya çıkartılarak sökülmüştür.

“Krom”  ilk seferini İngiltere’den Cenova limanına doğru yapmıştır. II Dünya Harbi sırasında yaşanan seferberlikten dolayı T.C. Münakalat Vekâleti Denizyolları İşletmesi Müdürlüğü’ne devredilmiş; İskenderun’dan İstanbul’a buğday ve eşya taşırken 1944 yılında bir iddiaya göre mayına çarparak; diğer bir iddiaya göre ise bilinmeyen bir denizaltıdan atılan torpido nedeniyle batmıştır.

Üçüncü şilep “Bakır” ise, İngiltere Newcastle’dan aldığı kömürü İtalya’ya götürmek üzere ilk seferini yapmıştır. Bakır şilebi, Atlantik ötesi seferleri yapabilmesi için 1947 yılında büyük bir onarım geçirmiştir. Bakır şilebi; Marshall yardımları çerçevesinde alınacak olan yük, yolcu gemilerinde ve tankerlerde görevli olan personeli Amerika’ya götürmüştür. 1955 yılında Denizcilik Bankası T.A.O. - Deniz Nakliyat T.A.Ş’ye devredilmiş, 1963 yılında  Haliç’te Kalafatyeri’nde sökülmüştür.

Gemileri devlet kaydına alacak iken, Muhip Özyiğit üzerinde unutuyorlar

Şimdi zaman tünelinde meydana gelen değişimlere değinelim;

Sosyete Şilep T.A.Ş., 7 Haziran 1939 tarihinde çıkarılan 3633 sayılı kanunla Devlet Denizyolları İşletme Umum Müdürlüğü’ne devredilmiştir. Devir işleminin sağlanması için Denizbank’ın hisseleri satın alması gerekmiştir. Bu amaçla 25 Mart 1940 tarih ve 3785 sayılı kanun çıkarılmış ve Denizbank dışındaki diğer iki ortak olan Etibank ve Türkiye İş Bankası’nın hisselerinin de satın alınması için gerekli işlemler yapılmıştır. Böylece Sosyete Şilep T.A.Ş. kuruluşundan sonraki yıl içinde kapanmıştır.

İşte bu sırada Muhip Özyiğit   fark edilmiş ve bir telaş başlamıştır..

Zira gemilerin o günkü adıyla Sosyete Şilep T.A.Ş. kaydına geçirilmesi unutulmuştur!

Midilli eşrafından Hacı Bekirzâde Muhip Ahmet Bey’in armatörlük yaşamı, hayli şaşırtıcı gelecektir ve dünyada bir benzeri yoktur!

Cumhuriyet devrinde soyadı kanunu uyarınca “Özyiğit” soyadını alan Muhip Özyiğit Bey, Midilli eşrafından Mehmet Tevfik Bey ve Fatma Hanım’ın oğlu, Ferdane Sözen’in kardeşi, Meliha Alatur, Nimet Asena’nın ağabeyi, Muazzez Özyiğit’in eşi, Bilon Özyiğit Gürayman ve Suna Gürçay’ın babası, Zehra Gürayman Kundak, Eren Gürayman Artu, Yiğit Gürçay ve Levent Gürçay’ın dedesiydi. Ayvalık’ın ilk Belediye Başkanı, Tariş’in ilk genel müdürlerindendi ve Ayvalık Eğitim Vakfı’nın kurucusuydu. 16 Nisan 1987 günü İstanbul’da vefat etti. Cenazesi 18 Nisan 1987 günü Ayvalık’ta toprağa verildi.

Yaşamını zeytinciliğin gelişmesine ve yöre gençlerinin eğitimine, kültüre adamış olan Muhip Özyiğit’in farkında olmadan armatörlük yaşamı, hükümet adına adının kullanılması suretiyle “Krom” adı verilen 1927 Napier & Miller Ltd., Glasgow inşa 3359 grt.’lik gemiyle başladı ve aynı anda “Bakır” ismi verilen gemiyle devam edecek iken bir de “Demir” adı verilen üç geminin armatörü oluverdi!

Armatör olmak aklında bile değildi

Armatör olmak kendi kararı değildi, ama ona bu gemileri almak üzere her türlü hazırlıkları yapan, gemilerin parası ne ise, Londra’daki hesabına yatıran resmen o yılların Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ydi! Mevcut bazı belgeler gemilerin bir anlamda giderlerini ve harcırahlar gibi ödemelerini Muhip Özyiğit’in yaptığını göstermektedir. Oysa bu giderleri yapanlar Türkiye Devleti adına görevlilerdi. Krom, Bakır ve Demir isimlerini kendisi bulmadı, kendi de karar vermedi.
Gemiler alındıktan bir yıl sonra 15 Haziran 1938’de Hükümetin “İngiltere’den alınan ‘Grenardle’ isimli vapurun adının  ‘Bakır’, ‘Eastpool’ isimli vapurun adının ‘Krom’ olarak isimlerinin değiştirilmesi hakkında” verdiği kararla, gemilerin adları değiştirildiği sırada bile bu gemiler ulusal ve uluslararası gemi tescil kurumlarında Muhip Özyiğit adına kayıtlıydı.

Bakır şilebi (Ex- Grenardle)  yolcu da taşıması amacıyla geçirdiği Büyük onarımdan sonra.

Hükümet önce 28 Mart 1938 günkü kararla “Hariçten Satın Alınan Buharlı ve Motörlü Gemilerle Memlekette Yapılan Mümasilleri İçin Getirilecek Eşyanın Gümrük Resminden İstisnasına Dair 3339 Sayılı Kanun”u yayınladı. 15 Haziran 1938’de ise “İngiltere’den satın alınan “Grenardle” vapurunun Bakır, “Eastpool” isimli vapurun Demir, “Braddovey” isimli vapurun Krom olarak isimlerinin değiştirilmesi kararını onayladı. Bu gemilere neden “Krom”, “Bakır” ve bir süre sonra üçüncüsü alınan gemiye kimin ve neden “Demir” adı verildiği de merak edilebilir. Türkiye o yıllarda krom ihraç ettiğinden dolayı, belki bu gemi için bir bağlantı kurulabilir. Fakat diğerleri için bulunabilecek bir cevap yoktur.

"Midilli eşrafından Hacı Bekirzâde Muhip Ahmet Bey’in armatörlük yaşamı, hayli şaşırtıcı gelecektir ve herhalde dünyada bir benzeri yoktur! Cumhuriyet devrinde soyadı kanunu uyarınca “Özyiğit” soyadını alan Muhip Özyiğit Bey, Midilli eşrafından Mehmet Tevfik Bey ve Fatma Hanım’ın oğlu, Ferdane Sözen’in kardeşi, Meliha Alatur, Nimet Asena’nın ağabeysi, Muazzez Özyiğit’in eşi, Bilon Gürayman ve Suna Gürçay'ın babası, Zehra Kundak, Eren Artu, Yiğit Gürçay ve Levent Gürçay’ın dedesiydi. Ayvalık’ın ilk Belediye Başkanı, Tariş’in ilk genel müdürlerindendi ve Ayvalık Eğitim Vakfı’nın kurucusuydu. 16 Nisan 1987 günü İstanbul’da vefat etti. Cenazesi 18 Nisan 1987 günü Ayvalık’ta toprağa verildi. (Kaynak:Türk Armatörleri Tarihi/Osman Öndeş II. Cilt Sf.244..)

Midilli eşrafından Hacı Bekirzâde Muhip Ahmet “Özyiğit”, ablası Ferdane ve kız kardeşi Meliha ile. Midilli Adası 1900.

Kaynak: Bilon “Özyiğit” Gürayman Aile Albümü.

Çocukları babasına bir isim buldular;

“Çakma Armatör”

Muhip Özyiğit Belçika Liege Üniversitesi Fen Fakültesi Mühendislik ve Kimya bölümlerinden mezundu. 1923-1925 yıllarında Ayvalık Pirgos’taki Fransızlardan kalan Balya Karaaydın T.A.Ş. Maden Fabrikası’nın müdürlüğünü yapmıştı.

5 Temmuz 1938 Salı tarihli Adelaide (Avusturalya) The Advertiser Gazetesi satın alınan gemilerin armatörünü “Türk Armatör Muhip Özyiğit” olarak vermiştir. Gemilerin Türk armatör Muhip Özyiğit’e satışının Avusturalya basınında haber olmasının nedeni, bu gemilerin Avusturalya limanları bağlantılı olarak yük/ yolcu seferlerinde çalışmakta oluşlarından dolayıdır. Bu gemilerin satış haberi dikkat çekicidir ve şöyledir; “İki eski İngiliz stimli gemisi Türk armatöre satıldı. Glenardle ve Braddovey isimli gemiler Avusturalya ticaret hatlarından çekildi. Avusturalya limanları bağlantılı yük taşımacılığında seferler yapan Andrew Weir firmasına ait Grenardle ve Reardon Smith firmasına ait Braddovey, Muhip Özyiğit isimli bir Türk armatöre satıldığından Avusturalya ticaret hattından çekildiler. İki geminin de tramp olarak çalıştırılacağı açıklandı. Grenardle, son olarak geçen Aralık ayında fosfat yüklü olarak Nauru’dan Adelaide Limanı’na sefer yapmıştı. Gemiye “Bakır” adı verilmiştir.”

Muhip Özyiğit’in kâğıt üzerindeki armatörlüğü 7 Temmuz 1942’ye kadar devam etti. O yıllar süresince gemilerle ve taşıdığı yüklerle ilgili hukuki bir anlaşmazlık ortaya çıksaydı, sorumlu olacak kişi, gemilerin armatörü olarak kendisiydi! Fâni âlemden göç etseydi, geride hiçbir yazılı evrak olmadığından gemilerin veraseti eşine, çocuklarına kalacaktı.

Muhip Özyiğit, İktisat Vekili Celal Bayar’ın kişiliğine, bilgisine, yaratıcılığına, üstün yeteneklerine derin saygı duyduğu ve hudutsuz güvendiği bir isimdi! Bir yönüyle hayli gülümsetecek gemi alım ve devretme öyküsünün gerçeklerini, ailenin izlerini arayarak bulmakla, kendime de bir pay çıkartmak hakkım olmalıdır. Tarihe intikal etmiş üç gemi hikayesinin ailece temsilcileri olan kızı İ.Ü. Felsefe Bölümü Çocuk Psikolojisi mezunu Birol Gürayman’a, büyük torunu Mimar Zehra Kundak’a, küçük torunu Şehir Planlamacısı Eren Artu’ya teşekkür etmek isterim.

Midilli eşrafından Hacı Bekirzâde Muhip “Özyiğit” 13 Şubat 1894 tarihinde Osmanlı Adası Midilli’de dünyaya geldi. Varlıklı oldukları kadar, eğitime çok önem veren ailesi Kalloni Köyü’ndendi ve zeytincilik yapmaktaydılar. Ayrıca Kalloni zeytinyağı son derece ünlüydü. Midilli Adası Fatih Sultan Mehmet’in bizzat katıldığı ikinci sefer sonucu fethedilmiş ve ardından Osmanlı iskân politikasının gereği olarak Karaman Türkmenlerinden iki bin kişilik bir kafile Midilli’ye yerleştirilmişti. Osmanlıların adayı almasından sonra ada, Kaptanpaşa eyaletine bağlandı ve bir sancak olarak yönetildi. Yunanlıların bir devlet olarak ortaya çıktıkları ilk günden itibaren uyguladıkları Osmanlı’nın aleyhine genişleme politikasının gereği olarak topraklarına katmayı düşündükleri ilk ve en önemli yerlerden birisi Midilli adasıydı. Barbaros Hayreddin Paşa’nın doğduğu Midilli Adası, zavallı hale düşen Osmanlı devletinin terk etmek zorunda kaldığı ve  değerinin asla  idrak edilemediği çok önemli bir vatan parçasıydı.

1912 yılında başlayan Balkan Savaşı sırasında, Ocak 1913 tarihinde Midilli Adası Yunanlılar tarafından işgal edildi. Savaş sonrası yapılan Londra anlaşması (30 Mayıs 1913) ile hiçbir çatışma olmaksızın ada tamamen Yunanlılara bırakıldı. Adanın Yunanlılara bırakılmasından sonra, Yunanlıların adada uyguladıkları baskı ve etnik temizlik kampanyası yıllarında, ada Türklerinin bir kısmı, baskılara dayanamayarak adayı terk ettiler ve Anadolu’ya gelerek yerleştiler. Aynı dönemde, devletin terk ettiği topraklarda bıraktığı Türklerle ilgilenebilecek bir durumda olmaması ve istilacı güçlerin baskıları, etnik temizlik yapmaları sonucu Balkanlardan ve diğer adalardan da Anadolu’ya ve İstanbul’a çok büyük göçler olmuştur.

(Sağdan) Muhip Özyiğit, kızları Bilon, Suna ve eşi Muazzez Özyiğit.

Kaynak: Muhip Özyiğit Ailesi arşivi.

Mübadele yasası TBMM’ye 23 Ekim 1923 günü sunuldu ve 8 Kasım 1923 günü yasa kabul edildi. Mübadele, yasa kabul edildikten iki gün sonra başlatıldı. Mübadele süresince Midilli adasından getirilenlerin toplam sayısı 7511’dir. Türkler Midilli adasını tam 461 yıl yönetmişlerdir.

Hacı Bekirzâde Muhip “Özyiğit” 1910’da Yanya İdadisi’ni tamamladı ve 1911’de Belçika’da Liege Üniversitesi’ne girdi. 1913 yılında bu üniversitenin Fen Fakültesi Mühendislik ve Kimya bölümü’nde okurken I. Dünya Harbi’nin başlaması üzerine İstanbul’a yerleşmiş olan ailesinin yanına döndü. Çanakkale Savaşı’na gitmek üzere askere alındıysa da Almanca ve Fransızca bilmesi ve Kimya Mühendisi olması nedeniyle Bakırköy’deki Baruthane’de görevlendirildi ve burada Alman ordusuna mensup kimya mühendisleriyle birlikte çalıştı.
• 1919’de yeniden Liege’e döndü ve yarım kalan üniversite öğrenimini tamamladı.
• 1921 Temmuz ayında Ecolédes Hautes Etudes Commerciales et Consulaires de Liége (HEC) Ticaret ve Konsolosluk Bölümünden başarıyla lisans diplomasını kazandı.
• 1922 Temmuz ayında ise üstün başarıyla Yüksek Lisans Diplomasına layık görüldü.
• Ardından Türkiye’ye avdet etti.
• Ailenin mübadele sonucunda Midilli Adası’ndaki tüm mal varlıklarına el konulmuş ve ilişkileri son bulmuştu. İstanbul yerine Ayvalık’a yerleştiler.
• 1923 - 1925 yıllarında Ayvalık’ın adalarında Pirgos’taki eskiden Fransızların işlettiği Balya Karaaydın madenlerini işleten şirkete müdür olarak görev yaptı.

Muhip Özyiğit, eşi Muazzez Özyiğit, kızları Bilon ve Suna ile Londra’da.

• 1925’de Muazzez Hanım’la evlendi.
• 1926 Mayıs ayında doğan kızlarına “Bilon” adını verdiler.
• 1927’de Balıkesir İl Genel Meclisi Ayvalık temsilcisi oldu.
• 1928 - 1932 yıllarında Ayvalık Belediye Başkanı olarak görev yaptı.
• 1934 Haziran ayında doğan ikinci kızlarına “Suna” adını verdiler.
• 1934 Temmuz ayında Ayvalık’a gelen İktisat Vekili Celal Bayar’ın önerisiyle Ankara’ya giderek Bakanlığın Alman Prof. Bade ile yürüttüğü Beş Yıllık Sanayi Planlama hazırlıklarına katıldı.

• 1937 Nisan ayında Tariş Müdür yardımcısı atandı. Ayni sene temmuz ayında Üzüm Kurumu AŞ temsilcisi olarak Londra’ya gönderildi.

• Londra’da hiç hayal bile edemediği bir olayı yaşadı ve Celal Bayar’ın hükümet politikası ve kararı ve kendisine iletilen talimat doğrultusunda, kendi adına olmak üzere, devlet adına üç ticaret gemisinin alımını yaptı ve kendi adına tescil ettirildi!

İşte bu çok ilginç üç gemi armatörünün öyküsü kısa hatlarıyla böyle çizildi.

Muhip Özyiğit ailesiyle gittiği Londra’dan 1939 Şubat ayında Türkiye’ye döndü ve genel müdür olarak atandığı Tariş’te görevine başladı.

İktisat Vekili Celal Bayar, Ayvalık’ta Muhip Özyiğit ve Ayvalık eşrafıyla. Kaynak: Muhip Özyiğit Ailesi arşivi. 

20 Kasım 1944’te Ege Turizm Cemiyeti’nin kurucu üyesi oldu. 1945 yılında İzmirli iş adamlarıyla “Başarı” adını verdikleri şirketi kurdu. 1948- 1954 yıllarında Türkiye Kredi Bankası Genel Müdürü olarak görev yaptı. Ancak onun en büyük sevdası Ayvalık ve yöresindeki zeytincilik ve zeytinyağı üretimi, ihracatıydı. 1963 yılına kadar bu alanda unutulmaz hizmetleri yerine getirdi, Ayvalık Zeytin ve Zeytinyağı Müstahsilleri Cemiyeti’nin kuruluşuna önayak oldu. 1980 yılına gelindiğinde arkadaşlarıyla Ayvalık Eğitim Vakfı’nı kurmaktan büyük mutluluk duyuyordu. 16 Nisan 1987 günü İstanbul’da vefat etti. Cenazesi Ayvalık’ta toprağa verildi. Ayvalık Belediyesi, Belediye Başkanlığı sırasında diktirdiği 3,000 çam fidesinin anısına, mezarının başına çam ağaçları diktirdi.

Kızı Bilon ‘Özyiğit’ Gürayman anılarını şöyle anlatmıştır; “Size babamın armatörlük öyküsünün temelinde yer alan nedenleri anlatmak için, daha önceki yıllara ait yaşamından bazı bilgileri özetlemek isterim; Aydın yöresinde 1913 yılı sonlarına doğru İncirliovalı Nazmi Topçuoğlu, Umurlulu Kazım Nuri Çörüş ve Erbeylili Ahmet Sarı ve arkadaşları Milli Aydın Bankası adını verdikleri bankayı kuruyorlar. Bu müteşebbisler üreticilerin yaşamakta olduğu olumsuzluklardan kurtulabilmesinin tek yolunun, üreticiler arasında bir kooperatif çatısı oluşturmaktan geçtiğini görmüşlerdir. Kazım Nuri Çörüş, 1912 Nisan- Ağustos Osmanlı Meclis-i Mebusan Meclisi’nde bir dönem mebusluk yapmış, 1915’te iş arkadaşları ile birlikte Tariş’in kurucuları arasında yer almış ve Türkiye’de kooperatifçiliğin öncüleri arasında bulunan Aydınlı iş ve siyaset adamıdır. Ege Bölgesi üreticilerini kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda örgütleyen ilk kuruluş Milli Aydın Bankası’nın bir kolu olarak, ‘Aydın İncir Müstahsilleri Anonim Şirketi’ ismiyle 21 Ağustos 1915 tarihinde bir kooperatif kuruluyor ki, bu tarih Tariş’in kuruluş günü olarak kabul edilmektedir.

Tariş’e, İktisat Vekili Celal Bayar, Hakkı Veral’ı genel müdür olarak öneriyor. Babam da genel müdür yardımcısı olarak atanıyor. Celal Bayar’ın babamı tanıması kotrasıyla Ayvalık’a gelmesi sürecinde olmuştur. Babam Ayvalık Belediye Başkanı’dır. Babamın Celal Bayar’la tanışıklığı bu yıllardan gelmektedir. Nitekim Celal Bayar son derece güvendiğinden dolayıdır ki 1938’de devlet adına İngiltere’den üç ticaret gemisi satın almak istediklerinde, Londra’da olan babamı önermiştir. Bu noktada İzmir Kemalpaşa ilçesindeki arazileri ve tarım ve ticaret alanındaki güçlü faaliyetleri kadar saygınlıklarıyla tanınmış Armatör Avni Nuri Meserretçioğlu’nu da hatırlatmalıyım;

(Sağda) Muhip Özyiğit Londra Hydepark’ta, (Solda) İzmir’li sanayici, armatör Avni Nuri Meserretçioğlu ve bir arkadaşlarıyla (Ortada, ismi saptanamadı). Yıl 1938.

Kaynak: Bilon Gülayman aile arşivi arşivi.

Son derece faal ve İzmir’de yerleşik İngiliz Levanten ailelerle geniş dostlukları olan bir gençti. Biz Londra’da iken Avni Nuri Meserretçioğlu Bey de Londra’da idi. Babamla çekilmiş fotoğrafları vardır. İktisat Vekili Celal Bayar ile Meserretçioğlu ailesinin yakın dostlukları vardı. Gemilerin seçilmesinde belki İzmir’deki Vitollerin yardımı olmuştur ve Avni Bey de bu vesile ile Londra’dadır. Bunlar benim kişisel yorumumdur ve hiçbir belgeye, bilgiye dayanmamaktadır. Babam da böyle bir konudan bahsetmemiştir.

Babam Tariş adına 1937’de Londra’ya eğitime gönderildiğinde ailesi olarak biz de Londra’da yaşadık. Gemi alımı bir sene sonra yapılıyor. Babam bu gemi işini anneme bile çok kısıtlı anlatmış veya geçiştirmiştir. Sadece şaka yollu olarak ‘Benim üç gemim var.’ deyip bizleri güldürdüğünü hatırlarım. Benim gemi alımı ve armatörlüğü hakkında bilgim, yirmi yaşına geldiğim sırada oldu. Babamın arşivinin bulunduğu dolapta Lloyd’s Insurance ve Lloyd’sRegister katalogları olduğuna fark ettim ve bunun Tariş’le ne ilgisi olduğunu sorduğumda babam, gerçekleri anlattı.

Özyiğit ailesinin şaka olarak gülümseyerek andıkları göstermelik armatör portresinin sahibi olan Muhip Özyiğit’in armatörlüğü 1942 yılına kadar sürmüştür. Zira gemileri çalıştırmakta olan devlet şirketi Sosyete Şilep TAŞ’dir. Bu şirket tasfiye halinde olduğundan, sahibi olduğu gemiler üzerinde yapılan çalışmada, kısa bir panik olmuş ve ardından hemen Krom, Bakır ve Demir gemilerinin sahibi görülen Muhip Özyiğit’e bir yazıyla müracaat edilmiştir. Ancak bu durum bir anlamda fark edilerek şirketin tasfiyesinin başladığı 1940 yılından itibaren ortaya çıkmış ve 1942 yılı temmuz ayına kadar resmî yazışmalarla devam etmiştir.

1942 yılında İzmir’de 1282 No.’lu Gül Sokak 7 Numaralı Apartmanda ikamet etmekte olan Muhip Özyiğit 8 Haziran 1942 tarihli bir yazıyla şirkete cevap yazmıştır. Şirketin temsilcileri de “Hâli Tasfiyede Sosiyete Şilep TAŞ” adına 7 Temmuz 1942 tarihinde cevap vermiştir. Bu cevap şöyledir; “Demir, Krom ve Bakır şileplerinin haddizatında (Gerçekte) Sosyete’nin malı olup, sicilde görülen isimler tamamıyla muvazaa mahiyetini haiz olduğunu mü’şir olarak İstanbul Asliye Mahkemesi Birinci Ticaret Dairesi Reisliğine bu kere yazılan tezkerenin bir suretini malumat olmak üzere gönderiyoruz. Mahkemeye vaki şu tebliğin vaziyeti ıslah ve hertürlü tereddüt ve iştibahırefe (Hatalı yazılış ve Arapça- İştibah; Şüphelenmek, Şüphe etmek. İştibah- ref- Şüphe gerektirmeyecek kadar belirgin, kesin). kâfi olduğunu beyan ile kesbi şeref (Arapça- Şereflenmek) eyleriz.

Hâli Tasfiyede Sosiyete Şilep TAŞ adına (Üçlü imza)”

Evrakın sol kenarında dikine olan “Kod: The New BodCode” ibaresi, evrakların gizlilik durumuna göre, The New BodCode şifrelemesiyle gönderildiğini göstermektedir. Müdürün telefon numarası 35167, Muamelat 35166 yazılıdır.

1952 yılında dümen zincirinin kopması sonucu Hollanda’nın Schiermonnikoog Adası sahillerinde karaya sürüklenen Bakır şilebi.

Muhip Özyiğit arşivinde olup kızı BilonGürayman tarafından muhafaza edilen dosyadaki evraklarda şu resmi yazının kopyası bulunmaktadır; “Hâli tasfiyedeki Sosiyete Şilep evrakı arasında yaptığımız son tetkikat neticesinde, Muhip Özyiğit namına kayıtlı (Demir), (Bakır), (Krom) vapurlarının Sosiyete Şilep Türk Anonim Şirketi namına satın alındığını ifade eyleyen 19 Mart 1940 Tarih ve Beşinci Noter’in 2894 Numarasıyla müseccel bir vekâletname bulunduğu gibi, adı geçen gemilerin satın alındıkları günden beri bütün mesarifiyle Sosiyete’ye ait bulunduğunu ve formalitelerini ikmal edilince feragatın icrası.”

“Hâli Tasfiyede (Tasfiye edilmekte olan) Sosiyete Şilep T.A.Ş. tarafından 7 Temmuz 1942 tarihiyle Galata Postahanesi’nden 1382 No.lu Gül Sokağı 7 No.lıApartman Alsancak/ İzmir adresinde olan Muhip Özyiğit’e gönderilmiş resmi yazının zarfı. Tasfiye halindeki Sosiyete Şilep TAŞ’den Muhip Özyiğit’e gönderilen 7 Temmuz 1942 tarihli yazı.”

 

İlk adı “Eastwille” olan 3709 grt.’lik gemiye “Demir” adı verilmişti. Devlet hatasını fark etmeseydi, Muhip Özyiğit kaydında kalacaktı!

Kâğıt üzerindeki armatörlük yaşamı dört seneye yakın devam eden Muhip Özyiğit, her üç geminin Sosiyete (Sosyete) Şilepçilik TAŞ’ adına satın alınmasından sonra, hep bu gemilerin armatörü olarak kaldı ve armatörlük yaşamını resmî ve hukuki anlamda 1942 Ekim-Kasım aylarında noktaladı.

Muhip Özyiğit’in adı Ayvalık’ta bir caddeye verilmiş olduğu gibi, Ayvalık Kültür ve Sanat Derneği Muhip Özyiğit Sanat Merkezi, yaşamı boyunca unutulmaz hizmetler tesis etmiş olması nedeniyle saygıyla anılmaktadır. Kızı Bilon Özyiğit Gürayman tarafından yaşamını anlatan bir anı eser yazılmıştır.

İlk adı “Eastwille olan Demir şilebi.Kaynak: Scotland Built Ships & Shipbuilders arşivi.

Gemilerin resmî Lloyd’s sicil tarihçeleri ve inşa tarihinden hurdaya çıkıncaya kadar olan kayıtları (Kaynak: Tyne Built Ships & Shipbuilding Foundation)

Eastville-Demir

Adı: Eastville

Tipi: Cargo Ship/Genel Yük gemisi.

Denize indirilme tarihi: 01/10/1925

Hizmete Giriş Tarihi: 11/1925

Gemi İnşa Tersanesi: John Readhead & Sons Ltd.

İnşa Edildiği tersane ve kızağı: West Yard, South Shields

Kızak Numarası: 481

Geminin ölçüleri: 3709 grt. 2282 nrt., 347.0 x 49.1 x 25.1 ft.

Ana Makinesi:  T3 cyl (24.5, 41 & 66 x 45 ins), 328 nhp.

Propulsion: Skurlu tek pervane.

Tescil Numarası: 149401

Tarihçesi:

11/1925: Newcastle merkezli Balls & Stansfield Ltd. adına tescil olundu.

1937: West Hartlepool merkezli Pool Shipping Co.Ltd. ( Sir R. Ropner & Co.Ltd) satın aldı.

1938: Eastpool adı verildi.

1938 : İstanbul merkezli Muhip Özyiğit satın aldı ve Demir adını verdi…

1939: Sosyete Şilep T.A.Ş. adına kaydedildi. (Fakat geminin armatörü Muhip Özyiğit olarak kaldı).

1942: TC Münakalat Vekaleti Devlet Denizyolları İşletmesi Umum Müdürlüğü oldu.

1952: Denizcilik Bankası TAO oldu.

1955: DB Deniz Nakliyatı TAŞ oldu.

04/1963 ‘de Kalafatyeri’nde söküldü.

Geminin sökülmesine 20 Nisan 1963 tarihinde başlandı.

Braddovey- Krom

Adı: Braddovey

Tescil Numarası: 148832

Bayrağı:İngiliz

İnşa Yılı: 1927

Denize İnidirilme tarihi: 29 Eylül 1927

Hizmete giriş tarihi: Ekim 1927

Tipi:  Genelyük gemisi

Açıklama: Tek pervaneli türbinli.

İnşa Tersanesi: Napier & Miller Ltd. Old Kilpatrick

Tersane ve kızak: Old Kilpartick.

Kızak Numarası: 261

Tonajı: 3359 gret.,2045 nrt.

Tam boy/ Genişlik/ Derinlik: 340.2 ft./ 48.7 ft./ 23.2 ft.

Ana makine hakkında bilgi: Tek Pervane( 21.5,37 &62 ) 240 nhp güç üretimi.

İlk armatörlük şirketi: Leeds Shipping Co.ltd.  – Sir  W.R. Smith, Pophan & Liley, Bideford.

Tescil limanı: Bideford.

Ama buhar makinesi:  Glasgow merkezli David Rowan & Co.

Tarihçesi:

1938’de Muhip Özyiğit satın aldı ve “Krom” adını verdi.

1939: Sosyete Şilep T.A.Ş. adına kaydedildi. (Fakat geminin armatörü Muhip Özyiğit olarak kaldı).

1942: TC Münakalat Vekaleti Devlet Denizyolları İşletmesi Umum Müdürlüğü oldu.

1944: İskenderun’dan İstanbul’a seyrederken Fethiye açıklarında  Yunan denizaltısı Nereus tarafından torpido atışıyla batırıldı. Başka kaynaklara göre  Alman uçaklarının  bombalaması sonucu 30 Mart 1944 günü batırıldı.

Glenardle - Bakır

Adı: Bakır

İnşa adı: Nordykn II

Bayrağı:Norveç

İnşa Yılı: 1921

Denize İndirilme tarihi: 30 Eylül 1921

Hizmete giriş tarihi: Kasım 1921

Tipi:  Genelyük gemisi

Açıklama: Tek pervaneli türbinli.

İnşa Tersanesi: Greenock Dockyard Co Ltd, Greenock

Tersane ve kızak: Cartsdyke Mid 

Kızak Numarası: 401

Tonajı: 4584 grt.,2786 nrt.

Tam boy/Genişlik/Derinlik: 376.6 ft./ 52.3 ft./ 26.1 ft.

Ana makine inşa firması: Rankin & Blackmore, Greenock

Ana makine hakkında bilgi: Tek Pervane( 21.41&68 ins ) 432 nhp güç üretimi.T3cyl.

İlk armatörlük şirketi: A/S D/S Nordkyn II- A.Harloff, Bergen

Tescil limanı: Bergen. Diğer isimleri: 1923 Glenardle, 1938 Bakır.

Tarihçesi:

1923: S.S. Glenmorag Co.Ltd. – Easton Greig & Co. Glasgow adına inşa edildi.

1932’de  Glasgow’dan Bank Line Ltd.- Anthony Weir & Co. satın aldı.

1938’de Muhip Özyiğit satın aldı ve “Bakır” adını verdi.

1939: Sosyete Şilep T.A.Ş. adına kaydedildi. (Fakat geminin armatörü Muhip Özyiğit olarak kaldı).

1942: TC Münakalat Vekaleti Devlet Denizyolları İşletmesi Umum Müdürlüğü oldu.

1952: Denizcilik Bankası TAO oldu.

1955: DB Deniz Nakliyatı TAŞ oldu.

Nisan 1963 ‘de Kalafatyeri’nde sökülmeye başlandı.

                                                         ****